توصیه هایی که رهبری در مورد هیئات مذهبی مطرح می کنند، زیاد و متنوع است اما می توان آن ها را به طور کلی در شش دسته طبقه بندی کرد:
۱. فضای هیئت
درباره ی فضای جلسات، حضرت آقا معتقدند که باید تلفیقی از عنصر «منطق» و «عاطفه» باشد. ایشان معتقدند اساس حرکت تشیع بر «منطق قوی» و «عواطف» استوار است. یعنی اگر جلسه ای باشد که بحث های استدلالی آن زیاد باشد، اما بحث های محبتی و عاطفی آن کم باشد، این جلسه معمولاً نمی تواند مخاطب را جذب خودش کند. افراد معمولاً سراغ جلسه ای می روند که بخشی از آن استدلال باشد و بخشی هم عاطفه. این امتزاج عاطفه و استدلال همیشه مورد تأکید رهبر انقلاب بوده است. ایشان فرموده اند: «اولاً اساس حرکت عمومی تشیع علاوه بر منطق قوی بر عواطف بود. از روز اول تا امروز در کنار عقل، عشق حضور جدی داشت؛ برای همین هم حرکت تشیع نابود نشد یعنی از بین نرفت و الا باید صد مرتبه در امواج متلاطم سیاست های متعرض و عنان آلود نابود شده بود. منطق قوی است. یعنی صرف عواطف نیست، اما منطق تنها هم نیست. عواطف هم با آن درآمیخته است. این از آن جاهایی است که عقل و عشق با هم می سازد.[2]
۲. منبر
ایشان در جلسه ای در جمع فعالان هیئت های رزمندگان اسلام درباره ی اهمیت و کارکرد منبر در هیئت فرمودند: هیئت های مذهبی باید کلاس درس باشد. یعنی این طور می فرمایند که اگر کسی ۱۰ جلسه یا یک دهه رفت پای منبری نشست، آخر دهه احساس کند یک مطلب را فهمیده است. مثلاً فهمیده باشد که خواص و عوام عاشورا چه کسانی بودند و چه موضوعاتی موجب شد تا عده ای در برابر امام معصوم علیه السلام قرار بگیرند و او را به شهادت برسانند. لذا ایشان در مورد بحث منبر می فرمایند که عزاداری را واقعاً به معنای حقیقی کلمه باید به صورت کلاس درس دربیاوریم. این حالت را ما الان کم می بینیم، به خصوص در هیئت ها کم مشاهده می شود. این جزو نقص های کار کنونی کشور ما است. این همه مجالس عزا و این همه مناسبت های مربوط به وفات و شهادت و موالید ائمه علیهم السلام که اجتماعات مردم را به صورت طبیعی به وجود می آورند یک فرصت بسیار بزرگی است و فرمودند از این فرصت ها باید شما استفاده کنید.[3]
۳. هیئت نباید سکولار باشد
در جلسه ای که سال گذشته اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام خدمت حضرت آقا رسیدند، بنده صحبت کردم و اشاره داشتم که ما در هیئت ها به شعرا و سخنرانان خودمان گفتیم که باید به دغدغه های نظام اسلامی که دغدغه ی مردم هم هست پرداخته شود و از این جلسات باید برای بصیرت افزایی استفاده شود. ایشان هم بعداً در خلال صحبت خود به همین موضوع اشاره کردند و فرمودند: «یک نکته هم همین مطلبی است که آقای نجات اشاره کردند که درست هم هست. هیئت ها نمی توانند سکولار باشند؛ هیئتِ امام حسینِ سکولار ما نداریم! هرکس علاقه مند به امام حسین است، یعنی علاقه مند به اسلام سیاسی است، اسلام مجاهد است، اسلام مقاتله است، اسلام خون دادن است، اسلام جان دادن است؛ معنای اعتقاد به امام حسین این است. این که آدم در یک مجلس روضه یا هیئت عزاداری مراقب باشد که نبادا وارد مباحث اسلام سیاسی بشود، این غلط است.»
یعنی هیئت این نیست که به سیاست کاری نداشته باشد؛ چون بعضی سخنران ها عادت کردند که می گویند ما سیاسی نیستیم. رهبر انقلاب معتقدند این عبارت، عبارت صحیحی نیست. ایشان فرموده اند: «یکی از خصوصیات ائمه ی طاهرین این بوده که همه ی آن ها مبارزین و مجاهیدن فی سبیل الله بودند. یکی از ائمه ی طاهرین را سراغ ندارید که این ها در موضع مجاهدت و مبارزه قرار نداشته باشد.»[4]
این آموزه و این خط همان عاملی است که موتور محرکه ی شیعه را به کار انداخته است و ما بعد از ۱۳۰۰ سال از ظهور اسلام، شاهد هستیم پرچم شیعه در مناطقی از جهان اسلام بلند شده و این مسأله باعث عصبانیت سیاسیون، متعصبین و متحجرین منطقه و جهان شده است. ما قبل از انقلاب با تمسک به همین آموزه ها مبارزه می کردیم. شهادت طلبی ها و مبارزه ی ما با طاغوت از همین منبرها شروع شد. یعنی این که حضرت امام رحمه الله عصر روز عاشورای سال ۴۲ تشریف می برند به مدرسه ی فیضیه و آن منبر معروف خود را می روند و خطاب به شاه می گویند که ای جناب شاه! من به تو نصیحت می کنم، دست از این اعمال و رویه بردار، من میل ندارم که اگر روزی ارباب ها بخواهند تو بروی، مردم شکرگزاری کنند؛ من نمی خواهم تو مثل پدرت بشی و شروع می کنند به شاه نصیحت کردن. بنابراین حضرت امام در برهه های مختلف از عاشورا و تاسوعا و اربعین و محرم و صفر استفاده کردند برای پیروزی نهضت علیه رژیم. این یعنی هیئت سیاسی.
همچنین پس از پیروزی انقلاب هم ما از این ظرفیت استفاده کردیم. یعنی ما در دفاع مقدس با تمسک به مبارزه و شهادت طلبی ائمه علیهم السلام بود که رزمندگان خودمان را تشویق می کردیم؛ رزمندگان ما با سربندهای «یا فاطمة الزهرا» و «یا حسین» به جبهه ها رفتند و در آن جا هم می گفتند که ما می خواهیم همان طور که امام حسین علیه السلام شهید شد، ما هم شهید بشویم.
پس معرفت زایی و شناخت باید از مهمترین کارکردهای هیئت باشد. یکی از مهم ترین کارها این است که به مردم بگوییم «هویت حسینی» و «هویت یزیدی» در دوران حاضر مربوط به چه کسانی است. چنان چه رهبر انقلاب فرموده اند: «فهمیدن قضیه ی عاشورا فقط در تاریخ نیست، در هر زمانی باید دید عناصر تشکیل دهنده ی هویت یزیدی کجا پیدا می شود؟ آن گاه در مقابلش باید عناصر تشکیل دهنده ی هویت حسینی را به میدان آورد. منبر باید انسان ساز باشد، اندیشه ساز باشد. روضه و نوحه و سینه زنی باید فضا را از مسائل زنده ی حسینی، معرفت و آگاهی پر کند.[5]
۴. مداح هیئت
راجع به مداحی به طورکلی نظر رهبر انقلاب این است که اگر محتوای شعر و نوع خواندن آن مداح هنرمندانه باشد بعضاً تأثیرش از دو یا سه منبر هم بیشتر است. بارها ایشان در صحبت های خود فرموده اند که مداح باعث «معرفت افزایی» به افراد می شود. ایشان مداحی را «جوشاندن چشمه های عواطف در دل ها» می دانند: «مداحی، معرفت افزائی است. مداحی، پراکندن معرفت و حکمت و امید و عقیده ی راسخ است. مداحی، جوشاندن چشمه های عواطف در دل ها است؛ با استفاده ی از هنر شعر، هنر آواز، هنر اجرا.»[6]
یک موقع یک فردی راجع به واقعه ی کربلا داستانی می گوید که داستانش، هم خیلی زیبا و هم خیلی حزن انگیز است؛ آن فردی هم که می شنود متأثر می شود؛ اما یک فرد دیگری می آید همین داستان زیبا را تبدیل به فیلم یا تئاتر یا یک اثر هنری می کند و آن وقت خیلی اثر می گذارد بر قلوب انسان ها؛ اثری که درازمدت است. کار مداح هم مانند کار یک هنرمند است که یک موضوع را با استفاده از نوا و صدای خوش و هنرمندانه به مخاطب عرضه می کند که موجب اثرگذاری بیشتر آن می شود. رهبر انقلاب در یک جایی فرموده اند: «در کار مداحیِ شما چند چشمه ی هنری وجود دارد: شعرتان هنر است؛ صدایتان هنر است؛ آهنگی که انتخاب می کنید، هنر است؛ اشارات و کارهایی که انجام می دهید، هنر است. »[7] لذا می گویند در مداحی، شعر خوب و هنرمندانه خواندن بسیار مهم است.
۵. اشعار مداحی
راجع به بحث شعر، حضرت آقا می گویند شعری را قبول داریم و می گوییم که این شعر برای مجلس امام حسین علیه السلام خوب است که واجد چند خصوصیت باشد. فرموده اند شعر باید «محکم»، «قوی»، «خوش مضمون» و «قانع کننده» باشد: «شعر شما باید خوب، محکم، قوی، خوش مضمون و قانع کننده باشد. گاهی قصیده ای که شما می خوانید، به اندازه ی چند منبرِ یک منبریِ خوش بیان تأثیر می گذارد. گاهی یک بیت شعرِ بجا به قدر یک کتاب قیمت دارد. اینها آسان و مجانی به دست نمی آید. انسان باید زحمت بکشد، کار و تلاش کند، شعر خوب را بیابد، آن را حفظ کند و بخواند.».[8]
درباره ی خصوصیت دیگر شعر فرموده اند که باید دارای مفاهیم اسلامی باشد و صرف قشنگ و جذاب بودن کفایت نمی کند. مثلاً بعضی از اشعاری را که مداحان می خوانند قشنگ است و آدم خوشش می آید، اما هیچ مفهوم اسلامی همراهش نیست. افراد هم می آیند و همراهش گریه می کنند اما معرفتی در آن نهفته نیست. به همین دلیل ایشان فرموده اند: «یکی از چیزهایی که باید در این اشعار باشد، عبارت از مفاهیم بلند اسلامی – مثلاً در باب توحید یا نبوت – است. بهترین اشعار قدما در باب توحید و نبوت، همین مدایحی است که شعرای بزرگ ما در مقدمه ی دیوان ها و مثنوی هایشان ذکر کرده اند و گفته اند.»[9]
۶. سبک و آهنگ مداحی
درباره ی سبک هایی هم که مداحان برای سرود ها و نوحه های خود در ایام ولادت و شهادت انتخاب می کنند نیز ایشان توصیه ها و نکاتی دارند. اولین نکته ای که ایشان راجع به سبک روی آن تأکید دارند، «توجه به موسیقی اصیل ایرانی» است؛ ایشان معتقدند بسیاری از گوشه های موسیقی ایرانی برگرفته از مرثیه ها و مداحی ها است. یعنی بسیاری از موسیقی هایی که الان مرسوم است و آهنگسازان ما در دستگاه های مختلف می سازند، برگرفته از مرثیه های مداحی های قدیمی در ایران است. بنابراین مداحان می توانند از این موسیقی اصیل سنتی ایران که اتفاقاً دارای تنوع زیادی هم هست برای ساخت سبک ها و آهنگ های خود استفاده کنند: «ما در قدیم از زبان موسیقی دان های معروف شنیده بودیم که می گفتند موسیقی اصیل ایرانی را نوحه خوان و شبیه خوان ها حفظ کرده اند؛ موافق خوان، مخالف خوان، علی اکبرخوان، قاسم خوان. هر کدام یک دستگاهی را به اینها می دادند که باید در آن دستگاه بخوانند. این موجب شد که موسیقی نانوشته ی ایرانی – که نه نُت داشت، نه نوشته داشت و نه چیز دیگری داشت – بتواند برسد به دست کسانی که اینها را با نُت و شیوه های جدید بتوانند ثبت و ضبط کنند.[10]
نکته ی بعدی «پرهیز از تقلید غلط از سبک های غربی» است. ایشان معتقدند از سبک های غربی باید پرهیز شود و در جاهای مختلفی بر این موضوع تأکید کرده اند: «خواننده ی جلسه ی مداحی، ناگهان بیاید آهنگ های اروپائی را – آن هم به شکل غلط و نابلد بنا کند خواندن؛ سبک هائی که فرض کنید حالا فلان خواننده ی غربی یا مقلد عربِ آن غربی یک وقتی خوانده، ما این را از او یاد بگیریم و بنا کنیم خواندن! که قبل از انقلاب هم متأسفانه همین کارها را کردند. موسیقی اصیل ایرانی را که می توانست نوع حلال هم داشته باشد – البته همان موسیقی اصیل، یک نوعش هم حرام است؛ فرقی بین ایرانی و غیر ایرانی نیست – همان را هم ضایع کردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد؛ اما حالا مثلاً مداح یا خواننده ی ما بیاید در رادیو و تلویزیون به تقلید – آن هم غلط – آهنگ غربی یا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ایمان و در مجلس معنویت تکرار کند، این درست نیست؛ این غلط است.[11]
به همین دلیل هم ایشان به مداحان توصیه می کنند که خودشان آهنگ بسازند: «خودتان آهنگ بسازید. این همه ذوق و این همه هنر وجود دارد. یقیناً در جمع علاقه مندان به این جریان کسانی هستند که می توانند آهنگ های خوبِ مخصوص مداحی بسازند؛ آهنگ عزا، آهنگ شادی[12]
توصیه رهبر انقلاب درباره مراسم حسینیه امام خمینی
حضرت آقا درباره ی جلسات حسینیه چند نکته را هم تذکر داده اند؛ مثلاً این که گفته اند چون مردم از یکی دو ساعت قبل از شروع جلسه به این جا می آیند و می نشینند، برنامه ها طوری تنظیم شود که وقت مردم تلف نشود. به همین خاطر دفتر مقام معظم رهبری برنامه ی نماز های ظهر و عصر ماه مبارک رمضان را این گونه تنظیم کرده که از یک ساعت قبل از اذان ظهر برنامه ی قرائت قرآن شروع شود. یا در ایام محرم و فاطمیه، آقای فلاح زاده از نیم ساعت قبل از اذان می آیند و مسائل شرعی را مطرح می کنند. این باعث می شود که وقت مردم بیهوده نگذرد.
در جلساتتان کتاب بخوانید
ایشان یک بار خودشان به من فرمودند که در این جلساتی که دارید، بعضی از کتاب های خوب را بیاورید و از روی آنها برای حاضران بخوانید. حالا ممکن است این کتاب ها خاطرات رزمندگان باشد یا غیره. این باعث می شود که افراد به کتاب خواندن عادت کنند. چون مردم عموماً عادت ندارند به کتاب خواندن. ما هم با توجه به همین مسأله در جلسات خودمان، بعضاً این کار را انجام دادیم.
پی نوشت ها:
