هنوز در قرن بیست و یكم، چشمان قرمز، دستان لرزان و صدای در گلو خفه شده، برای زنان مورد خشونت قرار گرفته تحمل پذیرتر از بردن شكایت به درگاه قضاوت و گرفتن حق از دست رفته است.
بنا به گزارش ها و شواهد مختلف، خشونت علیه زنان امری جهانی و مشكلی فراگیر و نهادینه است. خشونت جنسی، خشونت جنسی غیر تماسی، خشونت كلامی، تجاوز، خشونت در مورد جهیزیه، تن فروشی اجباری، بارداری اجباری، خرید و فروش زنان و دختران، خشونت علیه زنان كارمند و خدمتكاران زن، خشونت های ناشی از جنگ، خشونت در زندان، خشونت نگاهی و رفتاری، خشونت سیاسی و غیره، از انواع خشونت هایی است كه قرن هاست بر زنان اعمال می شود.
از سال 1981 میلادی، روز 25 نوامبر هر سال (معادل چهارم یا پنجم آذر) به عنوان روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان نامگذاری شده است. این تاریخ به خاطر قتل وحشیانه سه خواهران «میرابال» فعالان سیاسی اهل جمهوری دومینیكن به «جرم» شركت در فعالیت های سیاسی علیه رژیم دیكتاتوری وقت این كشور، انتخاب شده است.
21 سال پس از این رخداد، یعنی در سال 1981، در همایشی كه در «بوگوتا» پایتخت كلمبیا با شركت مدافعان حقوق زنان در آمریكای لاتین و منطقه كاراییب تشكیل شد، پیشنهاد اختصاص دادن روز قتل خواهران میرابال به روز مبارزه با خشونت علیه زنان مطرح شد. هدف از این پیشنهاد آن بود كه هم به تلاش و جسارت این خواهران ادای احترام شود و هم افكار عمومی بیش از پیش به سوی نهی خشونت علیه زنان سوق یابد. سال 1999 میلادی سازمان ملل متحد نیز 25 نوامبر را به عنوان روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان به رسمیت شناخت.
در راستای همین تصمیم، یك سال بعد، شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه 1325 را با عنوان «زنان، صلح و امنیت» به تصویب رساند كه محورهای اصلی این قطعنامه به پیشگیری مناقشات و خصومت‌ها در درون و در میان كشورها، تامین مشاركت زنان در حیات سیاسی و اجتماعی و نیز ممانعت از اعمال خشونت علیه آنها مربوط می‌شوند. این قطعنامه مبنایی است برای آن كه خشونت‌های گوناگون علیه زنان بدون مجازات نمانند و عاملان آنها به پای میز محاكمه كشیده شوند.
به همین مناسبت روز دوشنبه سوم آذر نشستی تخصصی با عنوان «منع خشونت علیه زنان از دیدگاه فقه و حقوق» از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در مركز همایش های كتابخانه ملی برگزار شد. در این نشست آیت الله «سید محمد موسوی بجنوری» فقیه و حقوقدان، «صادق آیینه وند» استاد تاریخ اسلام در دانشگاه تهران، «محمد علی اسفنانی» سخنگوی كمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی و «هما داوودی» استادیار دانشگاه و رییس كانون وكلای دادگستری استان البرز سخنرانی كردند.
*** برتری بر پایه تقوا و دانش است نه جنسیت
آیت‌الله موسوی‌بجنوردی در سخنان خود در این نشست، تنها تفاوت میان انسان ها را تقوا و دانش آنان و نه جنسیت دانست و گفت: خشونت علیه زنان مساله یی است كه متاسفانه در جوامع دینی نیز دیده شده و از همه ناراحت كننده تر این است كه این مساله به خود ادیان هم نسبت داده می‌شود.
وی در تبیین رابطه انسان و خشونت گفت: انسان موجودی است كه خدا او را با طبیعتی مدنی، قانون‌گرا و عدالت‌خواه خلق كرده است كه برحسب فطرت اولیه‌اش نمی‌تواند به سمت خشونت برود و همیشه به سوی رحمت و عدالت و نیكویی می رود. طبیعت انسان با خشونت مخالف است و خشونت به زن، انحرافی است كه در انسان پدید می‌آید.
این فقیه و مجتهد به انتقاد از دیدگاه «ناقص العقل بودن زن» پرداخت و افزود: در نهج‌البلاغه آمده است كه دین، عقل و شهادت زنان ناقص است، اما به نظر نمی‌رسد این سخنان از امیرالمومنین باشد. گفته می‌شود كه دین زن، ناقص است، چون در زمان عادت ماهیانه نماز نمی‌خواند، اما این نماز نخواندن در مقام اطاعت است. چرا كه اگر بگویند بخوان و نخواند، این نقصان دین برای اوست.
از نگاه بجنوردی، انسان موجودی دو بعدی است كه هم «نفس ناطقه» و هم «بدن حیوانی» دارد. او گفت: نمی‌توان گفت زن افضل از مرد است یا مرد افضل از زن؛ زیرا هر دو انسان هستند و تنها در صورتی یكی بر دیگری برتری دارد كه علم و تقوای او بیشتر باشد. در اصل تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد و حقیقت انسان همان نفس ناطقه یی است كه هویت ما را تشكیل می دهد نه جسم ما را.
موسوی‌بجنوردی در پایان سخنانش گفت: احكام خشونت‌بار نمی‌تواند احكام اسلام باشد. در دوران جاهلیت ارزش انسان‌ها را به جنگیدن و فعالیت اقتصادی می‌دانستند و برای همین زن ارزش نداشت. اسلام اما زن را نجات داد و مقام او را بالا آورد. این ظلم به اسلام است كه می‌گویند اسلام بین زن و مرد تبعیض قایل می‌شود در حالی كه اسلام عین عدالت اجتماعی است.
*** اسلام منشا خشونت علیه زنان نیست/تفسیر خشونت آمیز، تفسیر شخصی است
صادق آیینه وند یكی دیگر از سخنرانان این نشست، در سخنانش به دیدگاه‌های متفاوتی كه در میان مذاهب، فرقه‌ها نسبت به زنان وجود دارد اشاره كرد و گفت: فلسفه یونانی، آیین خسروانی، فرهنگ جاهلیت، فرهنگ بین النهرینی و صوفیانِ دنیاگریزِ زن ستیز از عوامل نفوذ فرهنگ اشتباه زن ستیزی در سرزمین های اسلامی هستند. وی افزود: آیین زرتشتی غرب ایران كه متاثر از فرهنگ مانوی است نگاهی منفی به زن داشت. همچنین بینش اقتدارگرایانه نكوهش زن در شعر شاعران قرن 9، 10 و 12 هم آمده است كه معتقدند زن ضعیف است و آدم نباید از فرد ضعیف تبعیت كند و بر همین مبنا در تخیل خود به ساخت «رستم» هایی قوی پرداختند. نمونه ی این شعرا، شخص فردوسی است كه بر اساس شعرهایش زورپرست است و ضد زن. سعدی هم معتقد است هر سال یك بار باید زن عوض كرد؛ آن جا كه می گوید « زنی نو ببایست هر نوبهار/ كه تقویم پارینه ناید به كار» .
رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم در ادامه بیان داشت: فقیهان در دوران امویان و عباسیان هم به دو دسته تقسیم می‌شدند، فقیهان مستقل كه با دستگاه اموی و عباسی ارتباطی نداشتند و فقیهانی كه با امویان و عباسیان ارتباط داشتند كه دسته ی دوم نگاه زن ستیزانه را در پیش گرفته بودند تا بتوانند مقاصد خاص سلاطین اموی و عباسی را تامین كنند.
از نگاه این استاد تاریخ، دیدگاه‌های جاهلی كه در حوزه ی زنان وجود داشت هم در روند افزایش زن ستیزی موثر بود. به گفته آیینه وند یكی از این دیدگاه‌ها این است كه زن مصرف‌كننده غیرمدافع است به این معنا كه در میان اعراب جاهلی از بین زن كه مصرف‌كننده غیرمدافع بود و قدرت شمشیر زدن نداشت با مرد كه شمشیرزن بود و فعالیت اقتصادی داشت، مرد را انتخاب می‌كردند و زن بایست به خاك سپرده می شد.
آیینه وند با تاكید بر اینكه اطاعت مطلق زن از مرد در اسلام وجود ندارد، گفت: بینش موذی‌بودن زن و تشبیه آن به كژدم و اژدها نیز كه از بین‌النهرین آمده، از دیگر تفكرات زن ستیز است كه اگر در نهج البلاغه آن را می بینیم از سرزمین بین النهرین وارد متون اسلامی شده است. برخی نیز قایل به اطاعت مطلق زن از مرد هستند؛ در حالی‌كه اطاعت به صورت مطلق در اسلام وجود ندارد اما متاسفانه این نگاه فقهی در اذهان جا افتاده است. باور عامیانه دیگر، نقصان عقل زن و كامل بودن عقل مرد است و در نتیجه كسی كه عقلش كم است باید از كسی كه عقل بیشتری دارد اطاعت كند؛ این باوری كه هیچ گاه سندیت آن ثابت نشده است.
وی خاطرنشان كرد: باور دیگر، باور فریب‌خوردن و مورد فتنه قرار گرفتن مرد توسط زن است و این كه مرد به این دلیل باید از زن پرهیز كند. همچنین معتقدند زن رمز و نماینده ی شیطان است و باید از او پرهیز كرد كه متاسفانه در اوایل انقلاب، از سوی یكی از فقهای مجلس خبرگان نیز مطرح شد. برخی نیز اعتقاد دارند زن نشان بی‌وفایی است. دیوان اشعاری هم به نام امیرالمومنین درست كرده‌اند و شعری را به ایشان نسبت داده‌اند كه می‌گوید زن بی‌وفاست اما در واقع این دیوان متعلق به «علی ابن ابی طالب قیروانی» است.
این استاد تاریخ اسلام افزود: براساس برخی دیدگاه‌های جاهلانه، زن «ظرف انتقال» است. حتی در عصر عباسیان این مساله به نقطه اوج خود رسید و این را به منظور محروم كردن زن از ارث ساختند. اعتقاد دیگری كه وجود دارد این است كه مرد فعال اقتصادی و زن مخرب و هدردهنده است و مرد باید به زور جلوی زن را بگیرد تا اموالش هدر نرود.
رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه ی سخنان خود با اشاره به این موضوع كه زنان تاریخ اسلام ویژگی‌هایی دارند كه مردان به پای آنها نمی‌رسند، تاكید كرد: در تاریخ سراغ نداریم كه حتی یك نفر از زنان مهاجر بعد از ایمان مرتد شده باشند؛ در حالی‌كه در مورد مردان این اتفاق افتاده بود. همچنین در تاریخ دیده نشده است كه یكی از زنان در حدیثی دروغ گفته باشد. در بین بیش از چهارصد منافق صدر اسلام نیز تنها یك زن به نام «اسما بنت مروان» وجود داشت. در سیره پیامبر هم می‌بینیم كه در مجلس ایشان كسی اجازه نداشت درباره زنان سخنی بگوید كه شان زنان را كم كند.
آیینه وند در پایان سخنان خود بر این موضوع كه اسلام به هیچ عنوان منشا خشونت علیه زنان نیست تاكید كرد و گفت: در روایات آمده است كه كرامت و لئامت انسان در معامله با زن مشخص می‌شود و هیچ كریمی زن را نمی‌آزارد. اگر كسی مقام زن را در خانواده رعایت نكند، حتی اگر صحابه پیامبر هم باشد، باز هم عذاب قبر خواهد داشت. این نگاه اسلام به زن است بنابراین اسلام هیچ منشا خشونت نیست و اگر تفسیری به این‌گونه صورت گیرد، تفسیر شخصی است.
***معضل پنهان ماندن خشونت علیه زنان
محمد علی اسفنانی سخنگوی كمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هم در سخنانش در این نشست، به انوع خشونت علیه زنان اشاره كرد و گفت: خشونت‌های فیزیكی، جسمی و جنسی، خشونت از سوی دولت‌ها مثل وضع برخی قوانین، خشونت در جامعه مثل آزار جنسی و خشونت فرهنگی كه مربوط به آداب و رسوم می‌شود و محدودیت‌هایی را برای زنان به دنبال دارد، انواع خشونت علیه زنان است.
وی افزود: در زمان حال، شكل دیگری از خشونت وجود دارد كه موجب آزار و اذیت زنان می‌شود كه آن ممانعت از حجاب و كار در برخی از كشورها، تحقیر شخصیت و نگاه ابزاری به زن‌ها در شبكه‌های ماهواره‌یی است.
اسفنانی در ادامه ی سخنان خود به آمار پایین مراجعه زنان مورد خشونت قرار گرفته پلیس اشاره كرد و گفت: در ایران كمتر از 35 درصد از خشونت‌های خانگی به پلیس گزارش می‌شود. در واقع تلقین این تفكر كه زن باید پذیرش این قضایا را داشته باشد در میان زنان ما رخنه كرده است و بر طبق تحقیق سه ماهه یی كه انجام شده بود از 180 موردی كه زنان علیه خشونت‌های خانگی شكایت كرده بودند، 128 مورد آنها به دلایل متعددی علاقه یی به پیگرد قانونی نداشتند. 9.87 درصد زنان متاهل شهر تهران از همسرآزاری روانی رنج می برند و 9.47 درصد آنان از آزارهای جسمی و سایر آزارها. در ایران در زنان بین 15 تا 44 سال میزان مرگ ناشی از خشونت با میزان مرگ ناشی از سرطان برابر است.
سخنگوی كمیسیون حقوقی و قضایی مجلس افزود: با افزایش سن ازدواج میزان همسر آزاری هم افزایش پیدا می كند. میزان همسرآزاری در مردانی كه تحصیلاتشان بالاتر از لیسانس است كمتر می‌شود و در مردانی كه كمتر از دیپلم هستند به میزان معناداری خشونت بیشتر است. زنان شاغل كمتر از زنان غیرشاغل خشونت را تجربه می‌كنند. در كشور ما بیشترین خشونت در مناطق روستایی دیده می‌شود، اما زنان برای حفظ خانواده، ترس از رسوایی یا آشنا نبودن با حقوق خود این شرایط را تحمل می‌كنند. باید گفت كه این خشونت ها مرز نمی شناسد و مربوط به جوامع عقب مانده نیست. جالب است بدانید در نقاط مختلف دنیا بین 16 تا 25 درصد زنان با خشونت های جسمی توسط شركای زندگی مواجه هستند و تنها در آمریكا، 30 تا 35 درصد زنان آمریكایی مورد آزار و اذیت همسران خود قرار گرفته اند.
وی در پایان سخنان خود، با بیان این كه در روابطی كه اسلام مشخص كرده است، راهكارهایی برای رفع این مشكل وجود دارد، گفت: متاسفانه در كشور ما زنان و مردان بدون اطلاع از حقوقشان وارد زندگی مشترك می‌شوند و هر یك فكر می‌كنند صاحب حق مطلق هستند؛ درحالی كه حقوق و تكالیف زن و مرد باید برای آنها تبیین شود. پیشنهاد می‌كنم اقدامات ملی و محلی در راستای حل بحران تبعیض و خشونت و اصلاح فرهنگ توده مردم و مجریان قانون صورت گیرد. در شناخت مسایل زنان كاویدن ابعاد مساله یك ضرورت است. از سوی دیگر، حل مسایل زنان با محوریت عدم تبعیض، نیازمند یك فراسازمان است.
*** تغییر ساختار قوانین موجود راه حل رفع خشونت
هما داوودی هم به عنوان سخنران پایانی این نشست با تاكید بر اینكه حقوق باید بدون توجه به جنسیت، انسان‌محور باشد به معضلات حقوقی در ارتباط با دفاع از زنان در برابر خشونت اشاره كرد و گفت: نخستین نوع خشونت به واسطه ارتكاب جرایم علیه زنان در خانواده از سوی همسر اتفاق می‌افتد. الان اگر یك مرد همسر خود را كتك بزند، محكوم به ایراد ضرب و جرح می‌شود. اگر فرد غریبه‌یی هم این كار را انجام دهد، همین مقدار مجازات داشت در حالی‌كه باید مجازات برای همسر تشدید شود. برخی جرایم فقط در خانواده اتفاق می‌افتد و قانون‌گذار باید آنها را پیش‌بینی كند. مواردی مثل اعتیاد مضر به حال خانواده مجازات ندارد و زن فقط می‌تواند طلاق بگیرد، اما مجازات این مساله باید تشدید شود. بیكاری ناموجه مرد هم هیچ واكنش قانونی ندارد.
رییس كانون وكلای دادگستری استان البرز اظهار داشت: یكی از خشونت‌هایی كه علیه زنان به كار می‌رود خشونت ساختاری است كه به واسطه قوانین به وجود می‌آید. مرد هر وقت بخواهد می‌تواند زن را طلاق دهد و بسیار اتفاق می‌افتد كه از این قانون سوء استفاده می‌شود. البته حق مهریه هم برای زن وجود دارد كه از آن سوء استفاده می‌شود. نباید به طور مطلق و تحت هر شرایطی حق طلاق برای مرد وجود داشته باشد.
داوودی افزود: ما دو سد بزرگ در قوانین حقوقی حوزه زنان داریم كه یكی از آنها تفاسیری است كه از قواعد شرعی صورت می‌گیرد و دیگری بحث قانون‌گذاری است كه باید این مسایل در مجلس مورد توجه قرار گیرد.
