استاد تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در دوره امام سجاد(ع) فعالیت سیاسی کارساز نبود، گفت: ایشان با تبیین آموزه‌ها و مفاهیم دینی در قالب دعا، بستر را برای فعالیت‌های علمی ائمه بعد از خود فراهم کردند.
اصغر فروغی عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در میان ائمه معصومین(ع) دوره زمانی امام سجاد(ع) دارای شرایط ویژه‌ای بود، اظهار کرد: چون دوره امامت ایشان بعد از واقعه کربلا آغاز شد و بنی‌امیه بر این باور بودند که به پیروزی بزرگی دست یافته‌اند، لذا شیعیان به شدت تضعیف شده، جامعه به سمت مسائل غیر دینی در حال حرکت بود و بسیاری از شخصیت‌های مهم جامعه از اصول عدول کرده و چندان توجهی به مبانی اسلام نداشتند.
وی افزود: فضای بحران و خفقان بر جامعه اسلامی حاکم، و نهضت‌هایی که در حال رخ دادن بود، در ظاهر رنگ و بوی مذهبی و در اصل ماهیت دنیاطلبانه داشت. جامعه اسلامی در آن زمان به گروه‌های متعددی تقسیم شده بود که جبهه‌گیری‌های سیاسی و نظامی در مقابل یکدیگر داشتند.
فروغی ادامه داد: با توجه به این شرایط فعالیت‌های سیاسی جواب نمی‌داد، بنابراین امام سجاد(ع) ابتدا باید شخصیت سیاسی خود را حفظ می‌کرد، چرا که حفظ تمامیت اسلام به تمامیت شخصیت ایشان گره خورده بود و علاوه بر آن وجود امام سجاد(ع) لازم بود تا در قالب دعاهای صحیفه سجادیه و دعای ابوحمزه ثمالی، مبانی اسلام راستین تبیین شده و به جامعه انتقال یابد.
وی بیان کرد: امام سجاد(ع) اولا باید به گونه‌ای فعالیت می‌کردند که حساسیت‌زا و تحریک‌کننده نباشد و ثانیا جامعه‌ای را که فاصله زیادی با مبانی اسلام پیدا کرده و به دنیا‌طلبی و تجمل‌گرایی رو آورده بود، از طریق دعا متوجه رابطه‌ای نزدیک و معنادار با خداوند و فهم حقایق دینی کند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: مضمون اغلب دعاهای امام سجاد(ع) بیان حقوق افراد جامعه نسبت به یکدیگر و نیز تکالیف آنها نسبت به خداوند است و امام از این طریق توانستند جامعه اسلامی را از شرایط سخت تحمیل شده بر آن به سلامت عبور داده و بستری را مهیا کنند تا امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بتوانند در راستای تبیین مبانی اسلام راستین که همان تشییع است، گام‌های بلندی بردارند.
وی با اشاره به اینکه امام سجاد(ع) مبارزات خود را بلافاصله بعد از واقعه کربلا و در حال حرکت به سمت کوفه آغاز کردند، گفت: خطبه‌ای که ایشان در کوفه و به خصوص در شام ایراد کردند، نشان می‌دهد که سعی در جلوگیری از تحقق هدف بنی‌امیه که منزوی ساختن خاندان پیامبر اکرم(ص) بود، داشتند.
فروغی افزود: امام سجاد(ع) پایه و اساس خطبه‌های خود در کوفه و شام را بر معرفی خاندان پیامبر اکرم(ص) قرار دادند تا نام و یاد آنها از ذهن جامعه حذف نشود، بنابراین اگر ایشان همواره واقعه کربلا را یادآور شده و نسبت خود را با پیامبر اکرم(ص) متذکر می‌شدند، به این دلیل بود که در دوره بنی‌امیه، نام و یاد اهل‌بیت(ع) تا حدودی در اذهان جامعه کمرنگ شده بود؛ از همین‌رو اگر امام سجاد(ع) قیام می‌کردند، بنی‌امیه مدعی می‌شدند که یک خارجی قیام کرده است.
وی ادامه داد: نتیجه تفکر و فعالیت‌های امام سجاد(ع) خود را در زمان امام باقر(ع) و امام صادق (ع) نشان داد که علی‌رغم خفقان حاکم بر جامعه، گرایش و اقبال عمومی نسبت به اهل‌بیت(ع) به وجود آمد و این دو امام بزرگوار جلسات درس و بحث برگزار می‌کردند.
